معاونت جمع آوری
گزارشی از عملکرد معاونت جمع‌آوری کنگره بزرگداشت 23هزار شهید خراسان
مقدمه
زان پس که توان عوامل داخلی و خارجی استکبار در همه‌ی عرصه‌ها بر ضد انقلاب اسلامی‌و نظام نوپای جمهوری اسلامی‌به کار رفت، اهمیت و نقش دو عامل ولایت و شهادت در تضمین صیانت و دوام انقلاب و گوشه‌‌هایی از صحنه‌ی عاشورا در دفاع مقدس بازتابید.
هزاران گوهر گران درخشید و دهه‌ی شصت اوج زیبایی، حماسه و افتخار تاریخ ایران گردید.در سال‌های میانی دهه‌ی هفتاد بیم آن می‌رفت گران ترین گوهر‌های تاریخ را غبارغفلت فرو گیرد و شفاف ترین آینه‌های تاریخ را زنگار فراموشی فراگیرد که بار دیگر چونان همیشه اشارتی شد و ضمانتی گردید.
ولایت فقیه این هدیه الهی اشارت فرمود تا غبار و زنگار از گوهر و آیینه برداریم وارزش و تابش آنها را ضمانت نماییم.
کنگره بزرگداشت شهدای استان‌ها چون نسیمی‌روح پرور در استان در میهن اسلامی‌وزید و بسان چشمه‌ای زلال بر عطش جان جامعه جاری شد.
در خراسان با فروغ جان بخش مضجع منیر حضرت ثامن الائمه علیه السلام سهم خراسانیان از این فیض قدسی مضاعف گردید تا وارثان شهیدان این دیار را از میراث شهیدان حاصلی فزون تر و افتخاری بیشتر فراهم گردد.
دبیرخانه مرکزی کنگره بزرگداشت بیست و سه هزار شهید استانهای خراسان که از نخستین روز‌های سال 1377 تاسیس شد، با حرکتی تدریجی اما تکاملی و پویا به دستاورد‌های عظیم و گرانمایه از حاصل جستجو در آثار حماسه آفرینان عرصه‌ی جهاد و شهادت نایل شد که در برخی موارد نظیری برای آن نمی‌توان یافت.
در آغاز راه اساسی ترین کار و ضروری ترین اقدام در جهت تجلیل از شهدا و معرفی آنان به جامعه، پاسخ به این پرسش‌ها است که :شهدا چه کسانی بودند؟ چگونه بودند؟ چه کردند؟ و چه گفتند؟ و چرا شهدا در قرآن و احادیث و کلام بزرگان بزرگند و گرانقدر و گرانمایه ؟
این نیز تنها با اقدام براساس اصول روش‌ها و تجربه‌هایی است که با تلاش سترگ و سخت در امر سرگذشت پژوهی و جمع آوری آثار شهدا به دست آمده است.اقداماتی که موجدیکی از گنجینه‌های گرانسنگ تاریخی و موجب بهره برداری‌های گسترده ادبی و هنری در طول زمان‌ها و برای نسل‌های آینده است.
اهداف
برای آغاز به کار سرگذشت پژوهی و گردآوری اطلاعات در خصوص شهیدان عزیر ابتدا باید هدف‌گذاری‌هایی صورت می‌گرفت.نخستین اهداف تعریف شده در این مرحله از کار عبارت بود از:
1- جستجو و جمع آوری آثار صوتی، تصویری و کتبی شهدا و جلوگیری از تضییع و فقدان آنها.
2- جمع آوری خاطرات مربوط به شهدا و جلوگیری از فراموش شدن آنها.
3- شناسایی اشیا و آثار حجمی‌متعلق به شهدا.
4- باز شناسی و معرفی شخصیت شهدا.
ب ) اقدامات
برای دستیابی به اهدافی که بدان اشاره شد اقدامات زیر آغاز شد:
1- تشکیل تیم‌ها و گروه‌های جمع آوری و سرگذشت پژوهشی و آموزش و توجیه آنان
حدود 6000 نفر از خواهران و برادران علاقمند واجد شرایط در مرکز استان و سایر شهرستان‌ها در زمینه سرگذشت پژوهشی و جمع آوری آثار شهدا آموزش دیده و در این امر مهم و اساسی تلاش کرده اند و این امر باتوجه به ضرورت کار تداوم خواهد داشت.
2- شناسایی منابع انسانی اطلاعات و توجیه آنان در مورد اهداف و اهمیت کار
تعداد منابع انسانی مطلع و آشنا، اعم از اعضای خانواده، دوستان و همرزمان شهدا که مورد پرسش و مصاحبه قرار گرفته اند بالغ بر 91000 نفر می‌شود و تلاش در این زمینه با توجه به تشکیل پرونده‌های جدید و باز بودن پرونده‌های تشکیل شده همچنان ادامه دارد.
3- اخذ اطلاعات به صورت کتبی، صوتی و تصویری
در این مرحله اطلاعات موجود و مورد نیاز اعم از خاطرات، سرگذشت، شرح زندگی و فعالیت‌ها و سایر مطالب قابل توجه و حائز اهمیت مربوط به شهدا به صورت‌های مختلف کتبی (تکمیل فرم‌ها و پرسشنامه‌ها)، صوتی (ضبط مصاحبه شفاهی ) و تصویری (مصاحبه و ضبط ویدیویی) دریافت می‌شود که در حدود 2700 ساعت نوار ویدیویی و 13000 ساعت نوار صوتی و 430000 برگ اطلاعات مکتوب در زمینه فراهم شده است.
4- کنترل‌های کمی‌و کیفی اطلاعات جمع آوری شده
هدف از کنترل کمی، وصول اطمینان از کفایت ارتباط با منابع مشخص شده و اخذ اطلاعات از آنها است و کنترل کیفی نیز به منظور بررسی و ارزشیابی محتوای اظهارات منابع از چهار جنبه حفاظتی، امنیتی، نظامی، عقیدتی و ادبی است.
5- تشکیل پرونده‌های سرگذشت پژوهشی
در این مرحله اسناد و اطلاعات مربوط به هر شهید دریک پرونده جداگانه تنظیم و نگهداری شده و ضمن اینکه آماده بهره برداری‌های ادبی و هنری است، جهت افزایش و تکمیل اطلاعات همچنان باز می‌ماند.
6- گزیده نویسی
به منظور جلوگیری از افزایش بی مورد حجم پرونده‌ها و سهولت دسترسی به خاطرات و مطالب و نکات برجسته در این مرحله اقدامات زیر صورت می‌گیرد :
الف) شناسایی خاطرات برای استخراج و بازنویسی
ب) کد گذاری موضوعی برای سهولت کار پژوهشگران، هنرمندان و نویسندگان.
ج) کنترل‌های چهار گانه ادبی، نظامی، عقیدتی و امنیتی
د) تکمیل فرم‌های هشتگانه :این فرم‌ها که به هر پرونده و ضمیمه می‌شود عبارت است از :
1- فرم مشخصات شهید (شامل اطلاعات شناسنامه ای و فردی)
2- فرم شماره یک شامل سرداران شهید محوری
3- فرم شماره دو ویژه سرداران شهید رده‌ی 2
4-فرم شماره سه مخصوص سایر شهدا
- مرحله دوم تبدیل محتویات نوار‌ها از صوتی و تصویری به کتبی (پیاده کردن)
- مرحله سوم مکانیزه کردن شامل :
7- تمرکز اسناد و اطلاعات
یکی از اقدامات کنگره در این زمینه جمع آوری متمرکز اسناد کتبی، صوتی و تصویری مربوط به شهدای استان است. این اسناد که به دلایل گوناگون غالباً در سازمان‌های مختلف و حتی در سراسر کشور پراکنده بود، شناسایی و جمع آوری شده و بالغ بر 40000 صفحه مکتوبات، حدود 200 ساعت نوار ویدئویی و 3000 ساعت نوار صوتی می‌گردد.
8- همکاری با سایر اشخاص، سازمان‌ها و موسسات فرهنگی
تلاش جمع آوری، بنیان و مقدمه نشر و ترویج فرهنگ شهادت است.بنابراین یکی از اقدامات در این حوزه همکاری با سازمان‌ها، نهاد‌ها، موسسات علمی‌و فرهنگی، رسانه‌ها ونشریات و هنرمندان و نویسندگان و پژوهشگران است که به دو شکل صورت می‌گیرد :
یکی در اختیار قرار گرفتن کامل یا بخشی از پرونده و دیگری هماهنگی با راویان و سایر منابع انسانی مربوطه، به منظور برقراری ارتباط و گفتگو.
ویژگی پرونده‌های سرداران شهید
چنین تصور می‌شود که شهدا در رتبه ای قرار دارند که ما اجازه تفاوت و تبعیض بین آنان نداریم اما صرف نظر از اینکه آن عزیزان نیز مانند انبیا و اولیا نسبت به یکدیگر دارای مراتب و مقامات متفاوتی هستند.
دلایل زیر ما را به این امر واداشت که پرونده را به دسته‌ها و انواع متفاوت تقسیم کنیم:
الف) محدودیت زمانی وعدم فرصت برای انجام کار همه شهدا
ب) فراوانی آثار مکتوب،صوتی و تصویری،تعداد منابع وحجم بیشتریافته‌ها در پژوهش‌های مربوط به سرداران شهید
ج) حضور طولانی ونقش ممتاز برجسته آنان در عرصه‌های دفاع مقدس وقبل از آن.
بنابراین وبر اساس سیاست‌های کنگره ضمن احترام شایسته وتکریم وتجلیل از تمام بیست و سه هزار شهید استان این عزیزان به سه گروه زیر تقسیم شده اند:
اول:سرداران شهید محوری که 24نفر می‌باشند و در زمان شهادت مسئولیت فرماندهی تیپ رزمی‌و بالاتر را بر عهده داشته‌اند،یا در کسوت‌‌های دیگر مسئولیت خطیری در همین حدیا بالاتر را عهده دار بود‌ه‌اند.
سرداران شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، سید عباس موسوی قوچانی، علی صیاد شیرازی، یوسف کلاهدوز، نورعلی شوشتری،ولی‌الله چراغچی، محمود کاوه، عبدالحسین برونسی، محمد ناصر ناصری، ابوالفضل رفیعی، محمدفرومندی، مصطفی تقی جراح، بابا محمد رستمی، محمد طرحچی، سید محمد تقی رضوی، سید هاشم ساجدی، سید علی حسینی، حسن آقاسی زاده، محمد مهدی خادم‌الشریعه، رمضانعلی عامل گوشه نشین ، مهدی میرزائی، حسن آزادی، محمد جواد مهدیان‌پور و رجب‌علی محمد‌زاده در این دسته قرار می‌گیرند.
دوم:سرداران شهید رده‌ی 2 که تعداد آنها حدود 430 نفر است. و در زمان شهادت در رده جانشین فرمانده گردان و بالاتر مسئولیت داشته‌اند.
سوم:سایر شهدایعنی بیش از 22500شهیددیگر از استانهای خراسان.این تقسیم بندی کم بیش موجب تفاوت کار در حوزه‌های ادبی و هنری وبرگزاری همایش‌ها نیز می‌گردد، ودرجای خود بدان اشاره می‌شود.
پرونده‌های سرداران شهید دارای سه بخش به شرح زیر است:
- کتاب اول شامل اسنادوآثاری که از خود شهید به جامانده و عبارت است از:فیلم‌ها،عکس‌ها،نوار‌های صوتی و تصویری، دست نوشته‌ها وامثال آنها.
- کتاب دوم،شامل منابعی که از شهید روایت کرده یا درباره‌ی او اظهار نظر نموده‌اند.
- کتاب سوم،شامل مصاحبه‌ها واظهار نظرها درباره شهیدانست.
بخش اخیر از حیث کلیات مشابه پرونده‌های سایر شهدا است، جز اینکه بنا به دلایلی که ذکر شد تفاوت‌هایی دارد.
- فرم شماره چهاریا اسناد که در آن واقعیت و سندیت وصیتنامه، دستنوشته‌ها، نامه‌ها، دفترچه خاطرات و آثار غیر مکتوب اشیا و وسایل شخصی شهید تایید می‌شود.
- فرم شماره پنج که در آن آثاری از شهید در اختیار سایر ارگان‌ها قرار دارد گزارش می‌شود.
- فرم شماره شش که رسید دریافت اطلاعات است.
- فرم شماره هفت یا فرم رسید منابع که در آن زمان و مکان مصاحبه و منابع آن ذکر می‌شود.
تعداد پرونده‌های گزیده نویسی شده تاکنون به 8000 مورد می‌رسد.
فرآیند سازماندهی و نگه داری اسناد صوتی و تصویری انبوه نوار‌های صوتی و تصویری حاصل از تلاش جمع آوری طی سه مرحله زیر سازماندهی و نگهداری می‌شود :
مرحله اول ایجاد شناسنامه نوار‌ها شامل :تشخیص میزان کیفیت صدا و تصویر، خلاصه محتویات، تشخیص مصاحبه شونده و مصاحبه کننده و تاریخ و زمان ثبت.
فعالیت‌‌های حوزه جمع‌آوری علاوه برآنچه بدان اشاره شد، در حال حاضر بر دیجیتالی نمودن اسناد و آرشیو الکترونیک آنها متمرکز شده است تا ضمن حفاظت مناسب‌تر، امکان کپی برداری و استفاده در تحقیقات و پژوهش‌‌ها آسان‌تر گردد.
